5-4- خلاصه نتایج حاصل از آزمون فرضیهها 44
5-4-1- خلاصه نتایج حاصل از آزمون فرضیه اول 44
5-4-2- خلاصه نتایج حاصل از آزمون فرضیه دوم 44
5-4-3- خلاصه نتایج حاصل از آزمون فرضیه سوم 44
5-4-4- خلاصه نتایج حاصل از آزمون فرضیه چهارم 45
5-5- نتایج کلی پژوهش 45
5-6- پیشنهادی‌های پژوهش 46
5-6-1- پیشنهادهایی ناشی از نتایج پژوهش 46
5-6-2- پیشنهادهایی برای پژوهشهای آینده 46
5-7- محدودیتهای پژوهش 46
منابع 48
الف) منابع داخلی 48
ب) منابع خارجی 50
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 4-1: آمار توصیفی متغیرهای پژوهش 34
جدول 4-2: آزمون ایستایی متغیرهای پژوهش 34
جدول 4-3: آزمون چاو فرضیه اول 35
جدول 4-4: آزمون هاسمن فرضیه اول 36
جدول 4-5: آزمون بروش‌پاگان فرضیه اول 36
جدول 4-6: نتایج آزمون رگرسیون برای فرضیه اول 36
جدول 4-7: آزمون چاو فرضیه دوم 37
جدول 4-8: آزمون هاسمن فرضیه دوم 37
جدول 4-9: آزمون بروش‌پاگان فرضیه دوم 37
جدول 4-10: نتایج آزمون رگرسیون برای فرضیه دوم 38
جدول 4-11: آزمون چاو فرضیه سوم 38
جدول 4-12: آزمون هاسمن فرضیه سوم 39
جدول 4-13: نتایج آزمون رگرسیون برای فرضیه سوم 39
جدول 4-14: آزمون چاو فرضیه چهارم 40
جدول 4-15: آزمون هاسمن فرضیه چهارم 40
جدول 4-16: آزمون بروش‌پاگان فرضیه چهارم 40
جدول 4-17: نتایج آزمون رگرسیون برای فرضیه چهارم 41
فصل اول
کلیات پژوهش
1-1- مقدمه
طبق مفاهیم نظری گزارشگری مالی ایران، هدف صورتهای مالی ارائه اطلاعاتی تلخیص و طبقه‌بندی‌شده درباره وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری است که برای طیفی گسترده از استفاده‌کنندگان صورتهای مالی در اتخاذ تصمیمات اقتصادی مفید واقع گردد. خصوصیات کیفی اصلی مرتبط با محتوای اطلاعات، “مربوط بودن ” و “قابل‌اتکا بودن ” و خصوصیات کیفی اصلی مرتبط با ارائه اطلاعات، “قابل‌مقایسه بودن ” و “قابل‌فهم بودن ” است. اطلاعاتی که فاقد این خصوصیات باشد، مفید نبوده و یا دارای فایده محدودی است. ازآنجاکه خصوصیات کیفی قابل‌مقایسه بودن و قابل‌فهم بودن، بر مفید بودن اطلاعات می‌افزاید، وجود ثبات رویه حسابداری در روش‌های حسابداری بکار گرفته‌شده و افشاء مناسب اطلاعات الزامی است (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1388: 14). استانداردهای حسابداری ایران مقرر میکند که شرکت‌ها باید ارقام صورتهای مالی را به‌صورت مقایسه‌ای همراه با ارقام سال جاری ارائه و افشا کنند (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1388). بر این اساس ارقام سال قبل در سال جاری، بار دیگر از سوی شرکت و حسابرس مورد بازبینی و طبقه‌بندی قرارگرفته و در صورت وجود اشتباهی بااهمیت در ماهیت و نحوه طبقه‌بندی و نیز مبالغ سال قبل، می‌بایست در سال جاری تجدید ارائه شوند. بدین ترتیب تجدید ارائه می‌تواند به معنای وجود یک نقص یا اشکال تعبیر شود که در سال جاری کشف‌شده است؛ البته به‌شرط آنکه ناشی از تغییر در رویه‌های حسابداری نباشد. مطالعات نیز نشان می‌دهند که درصد بالایی از تجدید ارائه در ایران، به دلیل اصلاح اشتباهات حسابداری بوده است (کردستانی و همکاران، 1389).
ایجاد فضای بی‌اعتمادی در بازار سرمایه، غیرقابل اتکا تصور شدن صورتهای مالی، تلاش برای دسترسی به اطلاعات در خارج از بورس، زیان ناشی از تصمیم‌گیری‌های اشتباه استفاده‌کنندگان از صورتهای مالی و درنهایت تضییع منابع عمومی جامعه، بخشی از پیامدهای این امر است (همان). بنابراین، تجدید ارائه مستمر اقلام در دوره‌های پی‌درپی و رواج آن میان شرکتهای ایرانی، به اعتبار صورتهای مالی، آسیب می‌زند و موجب تخصیص و توزیع ناکارآمد ثروت و کاهش اعتماد مردم به بازارهای سرمایه میشود (بهار مقدم و دولت‌آبادی، 1391).
1-2- مسئله پژوهش
مفاهیم نظری گزارشگری مالی بیان میکند که استفاده‌کنندگان صورتهای مالی باید بتوانند صورتهای مالی واحد تجاری را طی زمان جهت تشخیص روند تغییرات در وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری مقایسه نمایند. استفاده‌کنندگان همچنین باید بتوانند صورتهای مالی واحدهای تجاری مختلف را مقایسه کنند تا وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی آن‌ها را نسبت به یکدیگر بسنجند. بدین ترتیب ضرورت دارد اثرات معاملات و سایر رویدادهای مشابه در داخل واحد تجاری و در طول زمان برای آن واحد تجاری باثبات رویه اندازه‌گیری و ارائه شود و بین واحدهای تجاری مختلف نیز هماهنگی رویه در باب اندازه‌گیری و ارائه موضوعات مشابه رعایت گردد (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1388: 767). اما به دلیل تغییرات مستمر و مداومی که در شرایط اقتصادی و اجتماعی صورت می‌گیرد، تغییر در اصول و روش‌های حسابداری، و به علت پیچیدگی و حجم بالای معاملات تجاری بروز اشتباه در گزارشگری مالی، و در نتیجه تجدید ارائه صورتهای مالی منتشرشده اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد (نویسی و همکاران، 1384). بند 40 استاندارد حسابداری شماره 6 ایران الزام میکند که چنانچه در رویه حسابداری تغییری صورت گیرد، ارقام مقایسه‌ای سنوات قبل باید بر مبنای رویه جدید ارائه مجدد شود. همچنین بند 42 همین استاندارد بیان می‌دارد که اصلاح اشتباه باید با ارائه مجدد ارقام صورتهای مالی سال (ها
ی) قبل همراه باشد. بند 39 استاندارد حسابداری شماره 1 ایران نیز الزام میکند که در مواردی که نحوه ارائه یا طبقه‌بندی اقلام در صورتهای مالی اصلاح میشود، بهمنظور اطمینان از قابلیت مقایسه اقلام صورتهای مالی، مبالغ مقایسه‌ای باید تجدید طبقه‌بندی شود مگر این‌که این امر ممکن نباشد1.
از دیدگاه سرمایه‌گذاران اخبار تجدید ارائه فقط بیانگر مشکلات عملکرد دوره گذشته نیست، بلکه نوعی پیش‌بینی مشکلات آتی برای شرکت و مدیریت آن نیز محسوب میشود. به‌عبارت‌دیگر موجب سلب اطمینان سرمایه‌گذاران نسبت به اعتبار و شایستگی مدیریت و کاهش کیفیت سودهای گزارش‌شده می‌گردد. در حقیقت، صورتهای مالی تجدید ارائه‌شده به‌صورت شفاف و صریح، پیام و علامتی پیرامون قابل‌اتکا نبودن صورتهای مالی دوره‌های گذشته و کیفیت پایین آن‌ها ارائه می‌نماید. بنابراین متعاقب تجدید ارائه، انتظارات سرمایه‌گذاران در ارتباط با جریان‌های نقدی آتی و نرخ بازده مورد انتظار آن‌ها تغییر می‌یابد (کاظمی، 1390). تجدید ارائه صورتهای مالی به رابطه‌ی قراردادی بین شرکت و اعضای بیرونی از قبیل مشتریان و عرضه‌کنندگان شرکت آسیب می‌رساند، که این امر اثری منفی بر جریان‌های نقدی شرکت دارد. این اثر منفی بر جریان‌های نقدی، میزان منابع داخلیِ وجه نقد در دسترس برای سرمایهگذاری را کاهش می‌دهد، که این کاهش سرمایهگذاری موجب کاهش رشد شرکت میشود. همچنین تجدید ارائه، رشد شرکت را به دلیل افزایش هزینه تأمین مالی خارجی کاهش می‌دهد (البرینگ2 و همکاران، 2013). ازاین‌رو این سؤال مطرح میشود که آیا بین تجدید ارائه صورتهای مالی و رشد شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معناداری وجود دارد یا خیر؟
1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش
در اکثر پژوهشهای خارجی، شرکتهای دارای تجدید ارائه مالی فقط بین 3 تا 7 درصد کل جامعه آماری پژوهش را شامل می‌شوند (هی و سندفور3،2007؛ سازمان عمومی حسابداری4، 2002)، اما طی دوره 1383 تا 1389 بیش از 70 درصد شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران، صورتهای مالی خود را تجدید ارائه کرده‌اند (نیکبخت و رفیعی، 1391: 181). تجدید ارائه در صورتهای مالی شرکتهای ایرانی به‌گونه‌ای رایج شده است که از تعدیلات سنواتی5 بهعنوان یکی از عناصر نسبتاً پایدار در گردش حساب سود (زیان) انباشته یاد میشود. افزایش تجدید ارائه مبین این موضوع است که صورتهای مالی منتشرشده دوره یا دوره‌های قبل، که مورد تائید استفاده‌کنندگان جهت اتخاذ تصمیم واقع‌شده است، به‌طور نادرست ارائه‌شده و غیر قابل‌اتکا است (ویلسون6، 2008). از طرف دیگر افزایش درآمد و رشد سود یکی از راه‌کارهای برای جلب سرمایه‌گذاران به سمت شرکت است (فخاری و یوسف‌نژاد، 1385: 90) و رشد مقدمه‌ای برای دستیابی به سودآوری پایدار است. بنابراین انجام پژوهشی با محوریت رابطه بین تجدید ارائه صورتهای مالی و رشد شرکت بااهمیت است.
1-4- اهداف پژوهش
گراهام7 و همکاران (2008) استدلال می‌کنند که تجدید ارائه به‌طور بالقوه برای شرکتهای دست‌اندرکار بسیار هزینه‌بر است. تجدید ارائه ممکن است که اعتماد سرمایه‌گذاران را نسبت به مورد اعتماد بودنِ افشاسازیِ شرکت متزلزل کند، تقاضا برای اوراق بهادارِ شرکت را از رونق اندازد و فرصت‌های پیش روی شرکت را محدود کند و در نتیجه به صدمه‌ی چشم‌گیری در ارزش بازار شرکت بینجامد. با توجه به پیامدهای منفی تجدید ارائه صورتهای مالی، هدف این پژوهش بررسی رابطه بین تجدید ارائه صورتهای مالی و رشد شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران است.
1-5- سؤال پژوهش
برای رسیدن به اهداف پژوهش، سؤال‌های زیر طراحی‌شده است:
آیا بین تجدید ارائه صورتهای مالی و رشد سود خالص شرکت رابطه معناداری وجود دارد یا خیر؟
آیا بین تجدید ارائه صورتهای مالی و رشد فروش شرکت رابطه معناداری وجود دارد یا خیر؟
آیا بین تجدید ارائه صورتهای مالی و رشد دارایی‌ها شرکت رابطه معناداری وجود دارد یا خیر؟
آیا بین تجدید ارائه صورتهای مالی و رشد قابل‌تحمل شرکت رابطه معناداری وجود دارد یا خیر؟
1-6- فرضیههای پژوهش
در خصوص دستیابی به اهداف پژوهش و پاسخگویی به سؤال‌های پژوهش، فرضیههای پژوهش به شرح زیر طراحی و تدوین‌شده است:
فرضیه اول: بین تجدید ارائه صورتهای مالی و رشد دارایی‌های شرکت رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه دوم: بین تجدید ارائه صورتهای مالی و رشد سود خالص شرکت رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه سوم: بین تجدید ارائه صورتهای مالی و رشد فروش شرکت رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه چهارم: بین تجدید ارائه صورتهای مالی و رشد قابل‌تحمل شرکت رابطه معناداری وجود دارد.
1-7- روش انجام پژوهش
1-7-1- روش پژوهش و گردآوری دادهها
به‌طورکلی هدف از انجام این پژوهش بررسی رابطه بین تجدید ارائه صورتهای مالی و رشد شرکت‌ها است. بنابراین، این پژوهش از نوع پژوهشهای کمی است که از روش علمی ساخت و اثبات تجربی استفاده میکند و بر اساس فرضیهها و طرحهای پژوهش از قبل تعیین‌شده انجام میشود. از این دسته پژوهشها زمانی استفاده میشود که معیار اندازه‌گیری دادهها کمی است و برای استخراج نتیجهها از فنهای آماری استفاده میشود (نمازی، 1382: 64).
در این پژوهش برای جمعآوری دادهها و اطلاعات، از روش
کتابخانه‌ای و میدانی استفاده‌شده است. برای نگارش و جمعآوری اطلاعات موردنیاز بخش مبانی نظری و پیشینه تجربی پژوهش، به گونه عمده از مجلات تخصصی داخلی و خارجی، و برای گردآوری سایر دادهها و اطلاعات موردنیاز عمدتاً از طریق بانکهای اطلاعاتی سازمان بورس اوراق بهادار تهران و نرمافزار تدبیر پرداز استفاده‌شده است.
1-7-2- متغیرهای پژوهش
در این پژوهش تجدید ارائه صورتهای مالی بهعنوان متغیر مستقل، انواع شاخص‌های رشد (رشد سود خالص، رشد فروش، رشد دارایی‌ها و رشد قابل‌تحمل) بهعنوان متغیرهای وابسته و اندازه، اهرم مالی، سود تقسیمی و سودآوری شرکت بهعنوان متغیرهای کنترلی هستند.
1-7-3- جامعه آماری و نمونه پژوهش
جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران طی بازه زمانی 1384 الی 1392 است. در پژوهش حاضر از نمونهگیری آماری استفاده‌نشده است اما شرکتهای مورد بررسی بر اساس محدودیتهای زیر انتخاب‌شده‌اند:
سال مالی آن‌ها منتهی به پایان اسفند ماه و در بازده زمانی مورد بررسی تغییر سال مالی نداشته باشند. تا شاخص‌های محاسبه‌شده در پایان سال مالی دارای تطابق زمانی لازم باشند.
به دلیل تفاوت نوع فعالیت شرکتهای سرمایهگذاری، واسطهگری مالی، هلدینگ، بانک و لیزینگ این شرکت‌ها از نمونه خارج‌شده‌اند.
اطلاعات مالی موردنیاز بهمنظور استخراج دادههای موردنیاز در دسترس باشد.
1-7-4- روش تجزیه و تحلیل دادهها
در این پژوهش، برای تجزیه و تحلیل اولیه دادهها و محاسبه متغیرهای پژوهش از نرمافزار 2013 Excel و بهمنظور انجام آزمون‌های آماری مطرح‌شده از نرمافزار 7 Eviews استفاده‌شده است. فرضیههای پژوهش با استفاده از روش تحلیل رگرسیون خطی چندگانه مورد آزمون قرارگرفته‌اند.
1-7-5- استفاده‌کنندگان از نتایج پژوهش
نتایج این پژوهش می‌تواند برای سازمان‌ها و اشخاص زیر مفید واقع شود:
1. اعتباردهندگانی که برای تعیین ارزش شرکت بر برنامه‌ریزی مالی و رشد شرکت تکیه می‌کنند.
2. سهام‌داران، سرمایه‌گذاران و سایر استفاده‌کنندگان از صورتهای مالی که نگران پیامدهای منفی تجدید ارائه و چشم‌انداز آینده‌ی شرکت خواهند بود.
3. تدوین‌کنندگان استانداردهای حسابداری و حسابرسی، زیرا از دیدگاه تنظیم مقررات و استانداردها، داشتن درک گسترده‌ای از پیامدهای منفی تجدید ارائه ازجمله کاهش رشد شرکت سودمند است.
4. سازمان بورس اوراق بهادار تهران بهعنوان نهاد ناظر بر شرکتهای پذیرفتهشده در بورس.
5. مدیران شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران.
6. تحلیلگران مالی و کارگزاران بورس.
7. دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و پژوهشگران.
1-8- تعریف واژه‌های کلیدی
تعدیلات سنواتی: تعدیلات سنواتی تعدیلاتی بااهمیت است که به سنوات قبل مربوط میشود و از تغییر در رویه حسابداری یا اصلاح اشتباه ناشی می‌گردد. تعدیلات سنواتی، اصلاحات تکرارشونده معمول و تعدیل برآوردهای انجام‌شده در سنوات قبل را شامل نمی‌شود (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1388: 155).
رشد دارایی‌ها: رشد دارایی‌ها عبارت‌اند از تفاوت بین دارایی‌های سال جاری و سال قبل تقسیم بر دارایی‌های سال قبل (دارابی و کریمی، 1389).
رشد سود خالص: رشد سود خالص عبارت‌اند از تفاوت سود خالص سال جاری و سال قبل تقسیم بر سود سال قبل (نمازی و زراعت‌گری، 1388).
رشد فروش: رشد فروش عبارت‌اند از تفاوت فروش سال جاری و سال قبل تقسیم بر فروش سال قبل (نمازی و زراعت‌گری، 1388).
رشد قابل‌تحمل: رشد قابل‌تحمل