پایان نامه با کلید واژه های حقوق بین الملل، سفارتخانه، روابط دیپلماتیک، نظام حقوقی

اجمال به آنها اشاره می‏کنیم.
1. نسبت به کشور پذیرنده: وظایف سفیران و دیپلمات‏ها در قبال کشور میزبان، محدودتر از وظایفشان در برابر کشور متبوع خود است؛ زیرا در ارتباط با کشور میزبان، بیشتر حقوق سفیران و دیپلمات‏ها مطرح است، نه وظایف آنان. اما در عین حال، آنها در برابر کشور میزبان نیز مسئولیت‏هایی دارند؛ از جمله آنها رعایت قوانین داخلی و احترام به آداب و رسوم کشور میزبان و عدم همکاری با گروه‏های مخالف آن را می‏توان نام برد. در مجموع، نمایندگان سیاسی باید از ارتکاب اعمالی که موجب هتک حرمت و بی‏اعتنایی به عقاید مذهبی، سیاسی، سنّت‏ها و ارزش‏های ملی کشور میزبان است، بپرهیزند. (ابراهیمى،1374 ،250)
2. نسبت به کشور فرستنده: سفیران اعزامی از سوی مسلمانان، اعتبارنامه رسمی داشتند و مکلف بودند آنها را به رؤسای دولت کشور میزبان تسلیم کنند. مأموریت آنان که در ابلاغ پیام بدان تصریح می‏شد، گاهی مشتمل بر اظهارات کلی و عمومی بود و از این حکایت داشت که اطلاعات محرمانه، شفاها به وسیله هیأت اعزامی ارائه خواهد شد.
از زمان پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله سفیران برای مقاصد دینی، سیاسی و مانند آن به اطراف فرستاده می‏شدند. مطابق اظهار مورخان اسلام، پیامبر صلی‏الله‏علیه‏ و‏آله سفیرانی به روم شرقی، ایران، مصر و حبشه فرستاد. هرچند سفیران مسلمان برای امور مهم و اهداف گوناگونی فرستاده می‏شدند؛ مثلاً، پیش از شروع جنگ برای اتمام حجت یا پس از وقوع جنگ برای از بین بردن آثار آن (مانند انعقاد صلح و مبادله اسیران) اعزام می‏شدند، اما وظیفه اصلی آنان تبلیغ اسلام و دعوت اسلامی بود.
یکی از نویسندگان، وظایف سفیران را تحت عنوان «مقاصد دیپلماسی قدیم در اسلام» به طور کلی در عناوین ذیل خلاصه کرده و توضیح داده است: بازخرید اسیران، جمع‏آوری اطلاعات برای دولت متبوع، بازرگانی، شادباش و تسلیت گفتن، تلاش برای سازش و رفع اختلاف، اقدامات لازم برای ترک مخاصمه و برقراری صلح، خواستگاری در ازدواج‏های سیاسی، حمل هدایا، درخواست سرباز و کمک نظامی.
وظایفی که برای سفیران در دیپلماسی جهان اسلام معمول بوده، اگر با ماده سوم کنوانسیون 1961 وین درباره حقوق دیپلماتیک که وظایف مأموران دیپلماتیک را بیان کرده، مقایسه کنیم، واقع‏نگری و توجه اسلام به روابط دیپلماسی به خوبی مشخص می‏شود.
بر اساس ماده سوم کنواسیون وین 1969، وظایف نمایندگی دیپلماتیک عبارتند از:
الف. نمایندگی دولت فرستنده نزد دولت پذیرنده؛
ب. حفظ منافع دولت فرستنده و اتباع آن در دولت پذیرنده تا حدی که در حقوق بین‏الملل پذیرفته شده است.
ج. مذاکره با حکومت دولت پذیرنده؛
د. تحقیق اوضاع و سیر وقایع در دولت پذیرنده، با استفاده از تمام وسایل قانونی و گزارش آن به حکومت دولت فرستنده؛
ه . بسط روابط دوستانه و توسعه روابط اقتصادی و فرهنگی و علمی بین دولت فرستنده و دولت پذیرنده.
گفتارچهارم: مصونیت سفیران
چنان‏که اشاره کردیم مسئله سفارت در اسلام جایگاه ویژه‏ای دارد. خداوند نخستین بنیانگذار سفارت است. او پیامبرانش را به عنوان سفیر به سوی بندگانش فرستاده است. به همین دلیل، سفارت در حکومت نبوی نیز اهمیت خاصی داشته است؛ پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه ‏و‏آله همزمان با تأسیس حکومت، به دیپلماسی فعال در برقراری روابط و ارسال سفیر نزد سران کشورهای دیگر همت گماشت. البته در آن زمان چون روابط دیپلماسی و اعزام سفیران به صورت موقت بود، طبعا وظایف و مزایای آنها نیز چندان گسترده نبود. به هر حال، دیپلماسی وسیله‏ای بود که در پناه آن تماس رسمی بین مقامات اسلامی و غیر آن امکان‏پذیر می‏شد.
با مراجعه به منابع اسلامی و کتب معتبر تاریخی، این واقعیت روشن می‏گردد که سفیران و دیپلمات‏ها در جوامع اسلامی، از آزادی و احترام خاصی برخوردار بوده‏اند. بخصوص در عصر رسالت که نمونه‏هایی از آن را متذکر شدیم. مسلمانان در مراسم استقبال از سفیران دیگر کشورها رفتار ویژه‏ای داشتند. مهمان‏داران (افرادی که مأمور پذیرایی از آنها می‏شدند) وظیفه داشتند مصالح اسلامی را رعایت کنند و نیرو و قدرت، شوکت و عظمت، شدت و حمیت، تعصب و اتفاق کلمه، وظیفه‏شناسی و علاقه‏مندی مسلمانان را به حفظ نظام مملکت، به سفیران و هیأت همراه نشان دهند. اکنون به مزایا و مصونیت‏های سفیران از دیدگاه اسلام اشاره می‏کنیم:
1.     مصونیت شخصی:
سفیران و هیأت همراه، از مصونیت شخصی کامل برخوردارند و باید از تعرض و بدرفتاری با آنان اجتناب شود. در تاریخ اسلام می‏خوانیم حتی در مواردی که سفیر یا فرستاده‏ای خارج از محدوده وظیفه‏شان عمل کرده‏اند، پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏ و‏آله اجازه تعرض به آنان را نداده است. در این‏باره فرستادگان مسیلمه کذاب، مثال خوبی است. پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏ و‏آله در برابر عمل ناشایست آنها فرمود: «لو لا أن الّرسل لاتقتل لضربت اعناقکما»؛اگر این حکم نبود که سفیران را نمی‏توان کشت، شما را گردن می‏زدم.
همچنین رفتار محبت‏آمیز و توأم با گذشت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏ و‏آله در انعقاد صلح حدیبیه، و نیز استقبال گرم از نمایندگان مسیحیان نجران، شواهد دیگری در این خصوص می‏تواند باشد.
2.     آزادی مذهبی:
در دیپلماسی اسلام، سفیران برای انجام نیایش و مراسم دینی کاملاً آزادند. پیامبر گرامی صلی‏الله‏علیه ‏و‏آله به هیأت نمایندگی مسیحیان نجران اجازه داد که حتی در
مسجدالنبی آیین مذهبی خود را برپا دارند. مورخان انجام نیایش آنان را که آزادانه صورت پذیرفته است، حادثه‏ای عجیب می‏دانند. (حمیداللّه،1373، 273)
نویسنده کتاب سنن موارد متعددی را ذکر می‏کند؛ از جمله اهالی مکّه پس از جنگ بدر، ابورافع را برای مذاکره و ملاقات با پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه ‏و‏آله درباره آزادی اسیران قریش به مدینه فرستاد. نامبرده وقتی به مدینه آمد، اسلام آورد و نمی‏ خواست به مکه برگردد. حضرت فرمود: «من نقض تعهد نمی‏کنم و نیز سفیران را توقیف نمی‏کنم. بنابراین برگرد! چنانچه تمایل به بازگشت داشتی، می‏توانی بعدا به مدینه مراجعت کنی.» ابورافع به توصیه آن حضرت عمل کرد.
3.     معافیت از پرداخت عوارض:  
براساس شواهد تاریخی، اموال سفیران از پرداخت عوارض معاف بوده است؛ البته به شرط عمل متقابل دولت‏های متبوع آنان. به نقل یکی از نویسندگان، اگر کشورهای خارجی فرستادگان مسلمان را از عوارض گمرکی و دیگر مالیات‏ها معاف کنند، فرستادگان آن کشور نیز همان امتیاز را در سرزمین اسلامی خواهند داشت. در غیر این صورت تصمیم با دولت اسلامی است؛ یعنی اگر بخواهد، آنان نیز مانند مسافران خارجی، به پرداخت عوارض معمول ملزم خواهند بود.
این‏گونه رفتار متقابل، ممکن بود درباره شخص سفیر هم اعمال شود؛ مثلاً، رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نماینده تام‏الاختیار مکه را تا زمان بازگشت سالم سفیر مسلمانان (که در مکه توقیف شده بود) به حدیبیه (اردوگاه پیامبر) در توقیف نگه داشت. ممکن بود فرستادگان در مواردی، بازداشت یا زندانی شوند.
مسلمانان در این زمینه با احتیاط عمل می‏کردند. در گذشته و بخصوص در اروپا، جاسوسی نخستین هدف دیپلماسی به شمار می‏رفته است. از این‏رو، مسلمانان از سفیران بیمناک بودند و مردم را از معاشرت با آنان منع می‏کردند تا اخبار به آنان نرسد.
ابویوسف در زمینه مصونیت سفیران چنین نوشته است:
اگر والیان با فرد بیگانه‏ای ملاقات کنند، او ادعا کند که فرستاده فلان پادشاه به سوی سلطان عرب است و این نامه اوست،… کسی حق تعرض به اموال او را ندارد، اموالی را که به قصد تجارت آورده مالیات دارد والاّ مالیات ندارد… و چنانچه مسلمانان در دریا به کشتی که از آن مشرکان است برخورد کند و اهل کشتی ادعا کنند که فرستاده فلان حاکم هستند و نامه‏ای در این خصوص ارائه نمایند، بر والی لازم است که آنها را به سوی رهبر مسلمانان بفرستد و در صورتی که دروغ گفته باشند، رهبر درباره آنان تصمیم می‏گیرد.( www.hawzah.net/fa/article/articleview/78271)

نتیجه بحث حاضر را چنین می‏توان فهرست کرد:
1. نهاد حقوقی سفارت و دیپلماسی از آموزه‏های دینی است. خداوند سبحان نخستین باب سفارت را گشوده است. پیامبران، سفیران اعزامی پروردگار و کتاب‏های آسمانی حاوی پیام‏های خداوند به سوی همه انسان‏هاست.
2. اسلام، دین جهانی است و هدف آن دعوت همه انسان‏ها به توحید و یکتاپرستی و تحقق عدالت در گستره جهان می‏باشد، لازمه انجام این رسالت جهانی، ایجاد روابط دوستانه و رفتار حکیمانه و داشتن دیپلماسی فعال با دیگر جوامع است.
3. نقش اسلام در حوزه دیپلماسی بسیار برجسته است. پیامبر صلی‏الله‏علیه ‏و‏آله به عنوان آخرین سفیر الهی در این زمینه اقدامات ارزنده‏ای انجام داده است. دیپلماسی فعال ایشان از نوادر تاریخ روابط بین‏الملل به شمار می‏رود. ارسال نامه‏ها و اعزام سفیران به نزد سران کشورهای دیگر و بخصوص امپراتوری‏های بزرگ آن زمان، اعجاب‏ برانگیز است. سیره پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏ و‏آله در زمینه دیپلماسی، چگونگی فرستادن و پذیرفتن سفیران و رعایت حقوق دیپلماتیک می‏تواند الهام‏بخش باشد.
4. اصل احترام به سفیران و دیپلمات‏ها و مصونیت آنان در نظام حقوقی اسلام، از اهمیت خاصی برخوردار می‏باشد. تاریخ روابط بین‏الملل به خوبی نشانگر اهتمام مسلمانان به امر سفارت و روابط دیپلماسی است. مسلمانان قرن‏ها زودتر از غربیان به تدوین حقوق دیپلماتیک و رعایت آن اهتمام ورزیده‏اند. قرائن و شواهد تاریخی نشان می‏دهد که تأسیس سفارت دائم نیز از ابتکارات مسلمانان است.
البته حقوق دیپلماتیک جدید با قدیم از لحاظ کمّی و کیفی تفاوت‏هایی دارد؛ در گذشته، به دلیل موقت بودن مأموریت‏های دیپلماسی، ناگزیر حقوق سفیران نیز محدود بوده است. در دوران معاصر، سفارت حالت دائمی پیدا کرده و سفارتخانه هر کشوری بخشی از سرزمین آن کشور به شمار می‏رود، هرچند که تأمین امنیت آن به عهده کشور میزبان است. اعضای سفارت‏خانه و هیأت دیپلماتیک نیز متفاوت از گذشته است. در دوران معاصر، کشورها آزادی عمل بیشتری برای سفارت‏خانه‏ها قائلند.
هرچند به تناسب پیچیدگی و گسترش روابط بین‏الملل، حقوق دیپلماتیک نیز تکامل یافته است، اما با توجه به ویژگی جهانی بودن اسلام و نقش دیپلماسی فعال در پیشرفت اهداف والای این دین مبین، محدودیتی خاصی نسبت به گسترش روابط دیپلماتیک وجود ندارد.
در مجموع کشورهایی که بر اساس اصل همزیستی مسالمت‏آمیز، اقدام به تأسیس سفارتخانه می‏کنند، یا به وسیله عضویت در سازمان‏های بین‏المللی و یا انعقاد قراردادهای تجاری، اقتصادی، فرهنگی تعهداتی را نسبت به یکدیگر می‏پذیرند، باید طبق آنها رفتار نمایند. این مقتضای اصل احترام به قراردادها و اصل مقابله به مثل و عرف بین‏المللی است.
این مطلب مسلم است که در آغاز و پیش از تنظیم قواعد حقوق بین الملل، برای یک مدت مدید، مقررات
دینی بر روابط دیپلماتیک حکمفرما بودند . روابط دیپلماتیک به طور خاص و روابط بین الملل به طور عام ثمره تمدن ها و ادیان گوناگون هستند . مطابق ماده 9 اساس نامه دیوان بین المللی دادگستری، اعضای این دیوان علاوه بر شرایط شخصی باید نماینده انواع بزرگ تمدن ها و مهم ترین نظام های حقوقی جهان باشند . تدوین کنندگان اساس نامه در تنظیم این ماده، از جمله بر تمدن اسلام و رژیم حقوقی آن تاکید داشتند . در همین ارتباط، دولت های کشورهای اسلامی نیز طی نامه ای به دبیرکل جامعه ملل اظهار نمودند: «بدون تردید، تمدن اسلام با سابقه درخشان خود، در گذشته و حال، یکی از انواع تمدن ها را تشکیل داده و حقوق اسلام، که بر بخش عظیمی از جمعیت جهان حاکم است، دارای نظام حقوقی مستقل با منابع و ساختار و مفاهیم خاص خود می باشد .» در آوریل 1945 در کنفرانس سانفرانسیسکو نیز این نکته مورد تایید قرار گرفت که نظام حقوقی اسلام یکی از نظام های متمدن و مستقل موردنظر ماده 9 اساس نامه دیوان است .
با وجود آن که دیوان به شورای امنیت و مجمع عمومی این موضوع را تکلیف نموده است، ولی حقوقدانان غرب از بذل مساعدت و همیاری در آشنایی با حقوق بین الملل اسلام دریغ می ورزند .در موضوع مورد بحث، دیوان بین المللی