فوق، بیشترین توجه را به عوامل روانی اختصاص داده و بر این نکته تأکید می‌کنند که بدون در نظر گرفتن عوامل روانی، مداخلات معمول چندان پاسخگو نخواهد بود (پوستال، 2002).
آگاهی نسبت به این واقعیت که اختلالات و ناراحتی‌های جسمی می‌توانند موجب ابتلای افراد را به انواع گوناگون بیماری‌های روحی و روانی را فراهم آورند و از طرف دیگر بیماری‌های روانی و روحی از قبیل اضطراب، افسردگی و… منجر به اختلال‌های رفتاری، کاهش فعالیت‌های اجتماعی، همچنین موجب بیماری‌های جسمی نیز بشوند، درنتیجه مشکلات سلامت روانی به‌طور معناداری در اتلاف هزینه‌ها، عدم سلامت جسمی، ناتوانی و مرگ‌ومیر زودرس، بی‌علاقگی نسبت به کار، کاهش فعالیت در محیط کار، غیبت از کار، کاهش بهره‌وری، خسارت و ضرر اقتصادی و درنهایت کاهش عملکرد کلی فردو بهزیستی روان‌شناختی و تاب‌آوری پایین افراد مؤثر می‌باشد و از طرف دیگر حل مسئله اجتماعی و ذهن آگاهی افراد نه‌تنها به‌عنوان محافظی در برابر بیماری‌های جسمانی و روانی محسوب می‌شود و موجب افزایش توان افراد در عرصه‌های مختلف اجتماعی و روانی و جسمانی آن‌ها می‌شود بلکه به‌طور مستقیم بهزیستی روان‌شناختی و تاب‌آوری آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده و موجب بهزیستی روان‌شناختی و تاب‌آوری بالا در آن‌ها می‌گردد (پوستال، 2002).
بنابراین با توجه به روند رو به افزایش تعداد بیماران سرطانی در کشور ما که نزدیک به 20 درصد از جمعیت بالغین جامعه به این بیماری‌ها مبتلا هستند و از علل مهم مرگ‌ومیر محسوب می‌شود و تأثیری که آموزش هوش معنوی و ذهن آگاهی می‌تواند در افزایش بهزیستی روان‌شناختی، تاب‌آوری، شادی، بالا بردن کیفیت زندگی، مقاوم ساختن بیماران جسمانی ازجمله افراد سرطانی در برابر بیماری و ایجاد امید به زندگی در آن‌ها داشته باشد لازم دانسته شد که در مورد بهزیستی روان‌شناختی، تاب‌آوری، مسائل روان‌شناختی، مسائل جسمانی، سلامت روان، شادکامی و کیفیت زندگی بیماران سرطانی شهر خرم‌آباد پژوهشی انجام شود.

1-4 اهداف پژوهش
1-4-1 هدف اصلی
تعیین اثربخشی هوش معنوی بر میزان بهزیستی روان‌شناختی بیماران سرطانی.
تعیین اثربخشی آگاهی ذهنی بر میزان بهزیستی روان‌شناختی بیماران سرطانی.
تعیین اثربخشی هوش معنوی بر میزان امید به زندگی بیماران سرطانی.
تعیین اثربخشی آگاهی ذهنی بر میزان امید به زندگی بیماران سرطانی.
1-4-2 اهداف فرعی
تعیین اثربخشی هوش معنوی و ذهن آگاهی بر حس خودمختاری بیماران سرطانی .
تعیین اثربخشی هوش معنوی و ذهن آگاهی بر رشد شخصی بیماران سرطانی .
تعیین اثربخشی هوش معنوی و ذهن آگاهی بر هدفمندی در زندگی بیماران سرطانی .
تعیین اثربخشی هوش معنوی و ذهن آگاهی بر روابط مثبت با دیگران بیماران سرطانی .
تعیین اثربخشی هوش معنوی و ذهن آگاهی بر پذیرش خود بیماران سرطانی .
تعیین اثربخشی هوش معنوی و ذهن آگاهی بر تسلط بر محیط بیماران سرطانی .
1-5 فرضیه‌های پژوهش
1-5-1 فرضیه اصلی
روش‌های هوش معنوی بر میزان بهزیستی روان‌شناختی بیماران سرطانی تأثیر معناداری دارد.
آگاهی ذهنی بر میزان بهزیستی روان‌شناختی بیماران سرطانی تأثیر معناداری دارد.
هوش معنوی بر میزان امید به زندگی بیماران سرطانی تأثیر معناداری دارد.
آگاهی ذهنی بر میزان امید به زندگی بیماران سرطانی تأثیر معناداری دارد.

1-5-2 فرضیه‌های فرعی
1- هوش معنوی و ذهن آگاهی بر حس خودمختاری بیماران سرطانی تأثیر معناداری دارد.
2- هوش معنوی و ذهن آگاهی بر رشد شخصی بیماران سرطانی تأثیر معناداری دارد.
3- هوش معنوی و ذهن آگاهی بر هدفمندی در زندگی بیماران سرطانی تأثیر معناداری دارد.
4- هوش معنوی و ذهن آگاهی بر روابط مثبت با دیگران بیماران سرطانی تأثیر معناداری دارد.

5- هوش معنوی و ذهن آگاهی بر پذیرش خود بیماران سرطانی تأثیر معناداری دارد.
6- هوش معنوی و ذهن آگاهی بر تسلط بر محیط بیماران سرطانی تأثیر معناداری دارد.
1-6 تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها
1-6-1 تعاریف مفهومی متغیرها
1-6-1-1 سرطان
سرطان نوعی بیماری است که در آن سلول‌ها توانایی تقسیم و رشد عادی خود را از دست می‌دهند و این موضوع منجر به تسخیر، تخریب و فاسدشدن بافت‌های سالم می‌شود (تیرگانی، 1387).
1-6-1-2 بهزیستی روان‌شناختی:
ریف بهزیستی روان‌شناختی را تلاش برای کمال در جهت تحقق توانایی‌های بالقوه واقعی فرد می‌داند. در این دیدگاه بهزیستی به معنای تلاش برای استعلام و ارتقاء است که در تحقق استعدادها و توانایی‌های فرد متجلی می‌شود (ریف، 1995).
1-6-1-3 امید به زندگی:
امید، یکی از ویژگی‌های زندگی است که ما را به جستجوی فردای بهتر وا‌می‌دارد، امید، یعنی موفقیت و آینده‌ی بهتر و دلیلی برای زیستن. وقتی امید وجود داشته باشد، شادی و سرور در زندگی حضور خواهد داشت، به همین دلیل، روان‌شناسان در سال‌های اخیر به موضوع جدیدی تحت عنوان روان‌شناسی مثبت پرداخته‌اند. میلر، عقیده دارد که امید باعث سلامتی روانی است و کسی که امیدوار باشد مفهوم درستی از زندگی خواهد داشت.
1-6-1-4 ذهن آگاهی:
ذهن آگاهی، احساس بدون قضاوت و متعادلی از آگاهی است که به واضح دیدن و پذیرش هیجانات و پدیده‌های فیزیکی، همانطورکه اتفاق میافتند، کمک میکند (براونوراین، 2003).
1-6-2 تعاریف عملیاتی متغیرها
1-6-2-1 سرطان:
در این پژوهش منظور از افراد مبتلابه سرطان افرادی هستند که تشخیص انواع سرطان طبق تشخیص پزشک فوق تخصص انکولوژی (بر اساس آزمایش‌ها انجام‌گرفته) برای آن‌ها گذاشته‌شده و در بخش انکولوژی مرکز آموزشی – درمانی شهر خرم‌آباد بستری‌شده‌اند.

1-6-2-2 بهزیستی روان‌شناختی:
در این پژوهش منظور از بهزیستی روان‌شناختی نمره‌ای است که آزمودنی‌ها در پرسشنامه بهزیستی روان‌شناختی ریف (1989) به دست می‌آورند. مقیاس اندازه‌گیری در این آزمون فاصله‌ای است.
1-6-2-3 امید به زندگی:
منظور از امید به زندگی نمره‌ای است که هر فرد در پرسشنامه امید به زندگی میلر (1987) کسب می کند.
1-6-2-4 ذهن آگاهی:
در این پژوهش ذهن آگاهی (کاباتزین و همکاران، 1992) در 8 جلسه و هر جلسه به مدت یک الی یک ساعت ونیم آموزش داده می‌شود. مقیاس اندازه‌گیری این متغیر فاصله‌ای است.

فصل دوم
ادبیات و پیشینه پژوهش
2-1 مقدمه
در این فصل ابتدا به بحث در مورد سرطان، هوش معنوی، ذهن آگاهی و بهزیستی روان‌شناختی و مؤلفه‌های آن و ماهیت و خاستگاه آن‌ها و ارائه دیدگاه های مختلف در این مورد پرداخته خواهد شد، سپس رویکردهای مختلف در مورد امید به زندگی از دیدگاه روان‌شناسان موردبحث قرار خواهد گرفت. درنهایت به پژوهش‌هایی اشاره خواهد شد که ارتباط هر یک از این متغیرها را با بیماری سرطان موردبررسی قرار دادهاند.
2-2 بخش اول: سرطان
2-2-1 تعریف سرطان
سرطان اصطلاحی برای اطلاق به گروهی از بیماری‌ها است که در آن سلول‌های غیرطبیعی بدون کنترل تقسیم می‌شوند و می‌توانند به سایر بافت‌ها تهاجم کنند. سلول‌های سرطانی همچنین می‌توانند از طریق خون و دستگاه لنفاوی به سایر نقاط بدن گسترش پیدا کنند (جواهری، 1384). سرطان یک بیماری منفرد نیست، بلکه بسیاری از بیماری‌ها را شامل می‌شود. بیش از 100 نوع متفاوت سرطان وجود دارد.
2-2-2 منشأ سرطان
همه سرطان‌ها در سلول‌های واحد پایه‌ای بدن آغاز می‌شوند. بدن از انواع بسیاری از سلول‌ها ساخته‌شده است، این سلول‌‌ها به شیوه‌ای کنترل‌شده رشد می‌کنند و تقسیم می‌شوند تا سلول‌های بیشتری تولید کنند که برای سالم نگه‌داشتن بدن لازم است. هنگامی‌که این سلول‌ها پیر یا آسیب‌دیده می‌شوند، می‌میرند و با سلول‌های جدید جایگزین می‌شوند؛ اما گاهی این فرآیند منظم به هم می‌خورد. ماده ژنتیکی یا DNA سلول ممکن است آسیب ببیند یا تغییر کند و در آن جهش‌های رخ دهد که بر رشد و تقسیم طبیعی سلول اثر بگذارد. هنگامی‌که این واقعه رخ می‌نهد، این سلول‌ها هنگامی‌که بایست بمیرند، نمی‌میرند و سلول‌های جدیدی تشکیل می‌شوند که بدن به آن‌ها نیازی ندارد. این سلول‌های اضافی ممکن است توده‌ای بافت را تشکیل دهند که تومور نامیده می‌شود. همه تومورها سرطانی نیستند؛ تومورها ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند. تومورهای خوش‌خیم سرطانی نیستند. آن‌ها را در اغلب موارد می‌توان برداشت، بدون اینکه عود کنند، سلول‌ها در تومورهای خوش‌خیم به سایر نقاط بدن منتشر نمی‌شوند. تومورهای بدخیم سرطانی هستند. سلول‌های این تومورها می‌توانند به بافت‌های مجاور تهاجم کنند و به سایر بخش‌های بدن گسترش یابند. این گسترش سرطان از یک بخش بدن به بخش دیگر «متاستاز» نامیده می‌شود. اغلب سرطان‌‌ها برحسب اندام یا نوع سلولی که از آن منشأ می‌گیرند نام‌گذاری می‌شوند. برای مثال سرطانی که از معده آغاز می‌شود، سرطان معده نامیده می‌شود (توکاتلی، 2005).
جسم انسان از میلیون‌ها میلیون سلول تشکیل‌شده است که در کنار هم‌بافت‌هایی مانند ماهیچه‌ها، استخوان و پوست را می‌سازند. اغلب سلول‌های طبیعی بدن در پاسخ به تحریکاتی که از داخل و خارج بدن به آن‌ها وارد می‌شود، رشد و تولیدمثل می‌کنند و درنهایت می‌میرند. اگر این فرآیند در مسیر تعادل و صحیح خود اتفاق بیفتد، بدن سالم می‌ماند و عملکرد طبیعی خود را حفظ می‌کند؛ اما مشکلات، زمانی شروع می‌شود که یک سلول طبیعی دچار «جهش» و یا تغییر شده و به سلول سرطانی تبدیل می‌شود. (سایراتی، 2005).
2-2-3 سرطان در کودکان
متأسفانه سرطان فقط بزرگسالان را درگیر نمی‌کند بلکه کودکان هم به این بیماری مبتلا می‌شوند. سالانه 3 تا 4 کودک از هر صد هزار کودک در جهان به انواع سرطان‌ها مبتلا می‌شوند که در این میان سرطان‌های لوسمی، لنفوم و مغز شایع‌ترین آن‌ها هستند. تب مکرر، عفونت‌های پی‌درپی و کم‌خونی از علائمی هستند که پزشک را به فکر بررسی ازنظر بروز سرطان می‌اندازد. خوشبختانه در حال حاضر برای اغلب سرطان‌های کودکان به‌خصوص لوسمی، درمان وجود دارد و 70 درصد از کودکان مبتلا درمان می‌شوند. متأسفانه آمار دقیقی از میزان شیوع سرطان اطفال در ایران نداریم، طبق آخرین آمار انجمن خون و سرطان کودکان کشور حدود 1500 تا 2500 کودک سرطانی در کشور وجود دارد؛ بااین‌حال هنوز مرکز تحقیقاتی برای ثبت سرطان اطفال که دارای مجوز باشد شکل نگرفته است (مالکو، 2002).
اما پروتکل درمانی در ایران به‌روز و مطابق با کشورهای پیشرفته دنیاست. ازنظر پیشرفت‌های علمی، روش‌های درمانی و نوع داروها هم هیچ فاصله‌ای نیست. ازنظر مطالعات، روش‌های تحقیقی، کنگره‌های علمی و… نیز هیچ فاصله‌ای با دیگر کشور‌های جهان وجود ندارد، بنابراین تفاوت زیادی بین روش‌های درمانی در ایران و نتایج حاصل از آن با کشورهای پیشرفته وجود ندارد (آیاس، 2006).
به‌طورکلی دو عامل بسیار مهم عوامل محیطی و فاکتورهای ژنتیکی در بروز سرطان نقش دارند؛ در طب بالغان، فاکتورها و عوامل محیطی نقش بسیار مهم و بارزتری در ایجاد سرطان‌ها دارند اما ازنظر طب کودکان، علاوه بر عوامل محیطی در ایجاد سرطان‌ها، زمینه ژنتیکی کودک نیز نقش مهمی ‌دارد. بالطبع عوامل خطرساز و زیانبار باید برای همه افراد محدود شود. به‌عنوان نمونه عواملی همچون دود سیگار، اشعه‌های زیانبار و پرتوهای بسیار قوی، مواد شیمیایی، مواد غذایی صنعتی و… نقش مهمی در ایجاد سرطان‌ها دارند و این عوامل در افرادی مضرتر هستند که سابقه ژنتیکی و خانوادگی سرطان در خانواده آن‌ها وجود دارد. البته منظور از خانواده، خانواده نسبی است و ژن می‌تواند از ده‌ها سال پیش به فردی در حال حاضر برسد. به عبارتی فاکتورهایی در بدن افراد وجود دارد که مانع رشد سلول‌های سرطانی می‌شود و این فاکتورها بنا به دلایلی در ب
عضی از افراد ضعیف هستند و یا وجود ندارند. حال برخی از عوامل ژنتیکی در کنترل رشد این سلول نقش دارند. این عوامل ژنتیکی ممکن است ظرف چند روز خودشان را نشان ندهند یا ازنظر ژنتیکی اشکال داشته باشند؛ بنابراین همه افراد چه آن‌ها که سابقه ژنتیکی ابتلا به سرطان رادارند و چه آن‌ها که ندارند باید از فاکتورهای خطرساز محیطی و آسیب‌رسان دوری کنند؛ زیرا تأثیر این عوامل در افرادی که زمینه ابتلا به سرطان رادارند، بسیار بیشتر خواهد بود (مالکو، 2002). آنچه دراین‌بین خیلی مهم است، تشخیص زودرس بیماری است و والدین به‌محض اینکه به علامتی در کودک مشکوک شدند، باید هر چه سریع‌تر او را نزد پزشک ببرند تا بررسی‌های لازم در خصوص وی انجام شود.
در طب اطفال سرطان به دوشاخه تقسیم می‌شود. یکی سرطان‌هایی که در خون به وجود می‌آیند و از این طریق به همه جای بدن منتشر می‌شوند. هر چه سرطان خون زودتر تشخیص داده شود عوارضش حین درمان و پس‌ازآن کمتر خواهد شد؛ یعنی هم‌روند درمان به‌خوبی انجام می‌شود و هم پاسخ به درمان و علائم کمتر می‌شود. دوم سرطان‌هایی هستند که از ارگان خاصی مانند عضلات، استخوان، چشم، مغز، کلیه، دستگاه گوارش و… منشأ می‌گیرند. این سرطان‌ها یک عضو را درگیر می‌کنند. در این حالت سرطان در ابتدا خودش را با برخی علائم بالینی خاص نشان می‌نهد. به عبارتی کودک دچار عوارضی می‌شود که خانواده‌ها باید نسبت به آن‌ها بسیار حساس باشند. اولین عوارض معمولاً عبارت‌اند از: سردرد، تهوع و استفراغ، اختلال بینایی، عدم تعادل و دردهای مزمن.
این‌ها علائمی هستند که والدین باید نسبت به آن‌ها هوشیار باشند. به عبارتی والدین باید هر علامت بالینی را که به‌صورت غیرطبیعی در کودک سالمی که به‌طور طبیعی در حال رشد است دیده می‌شود جدی بگیرند. مثلاً اگر مشاهده شد یک سرماخوردگی ساده که در عرض 3، 4 روز بهبود پیدا می‌کند 2 هفته طول کشید، باید کودک را نزد پزشک برد تا مورد معاینه قرار گیرد. اگر کودکی که کاملاً سالم بوده ولی چند روزی است از سردردهای صبحگاهی، سرگیجه و استفراغ‌های صبحگاهی، بی‌اشتهایی و… شکایت می‌کند آن را جدی گرفته و کودک را نزد پزشک متخصص برد. البته این علائم در بسیاری از بیماری‌ها مشترک است. این مربوط به زمانی است که بیماری خاصی وجود ندارد، علائم ادامه‌دار است و به درمان‌های مرسوم پاسخ نمی‌دهد. آن زمان است که همین علائم ساده در تشخیص و درمان سرطان بسیار مهم هستند.
کودکان مبتلابه سرطان ازنظر سیستم ایمنی ضعیف هستند بنابراین اگر فردی آن‌ها را در آغوش بگیرد یا ببوسد به‌راحتی ویروس‌ها و باکتری‌هایی را که با خود دارد به کودک منتقل می‌کند (نصری، 1380).
2-2-3-1- مراقبت حمایتی از کودکان مبتلابه سرطان
هدف از مراقبت حمایتی، بهبود کیفیت زندگی افراد کم سن و سال مبتلابه سرطان و خانواده‌هایشان است. بیش‌تر کودکان مبتلابه سرطان را می‌توان درمان کرد. بااین‌حال، درمان سرطان بیماران کم‌سن‌وسال می‌تواند موجب ایجاد عوارض جانبی ناخواسته‌ای در طول درمان یا پس‌ازآن شود. درمان سریع علائم و عوارض جانبی مربوط به درمان سرطان، می‌تواند به بیمار کمک کند تا احساس بهتری داشته باشد، قوی‌تر بماند و بهتر بتواند بازندگی پس از سرطان کنار بیاید. با مراقبت حمایتی می‌توان کیفیت زندگی بیمار را ازنظر جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی بهبود بخشید. سرطان در کودکان با سرطان در سنین بالاتر متفاوت است؛ کودکان تحمل درد کمتری نسبت به بزرگ‌سالان دارند و معمولاً رفتار سرطان‌های دوران کودکی با رفتار سرطان‌های دوران بزرگ‌سالی متفاوت است و بنابراین روش درمانی متفاوتی نیز دارد در کل، برای درمان سرطان در کودکان نسبت به بزرگسالان، از شیمی‌درمانی و پرتودرمانی با دُزهای بالاتری استفاده می‌شود. همچنین دوره‌ی این درمان‌ها نیز کوتاه‌تر از دوره‌ی درمانی برای بزرگسالان است؛ دلیل این امر توانایی بالاتر کودکان در دریافت درمان‌هایی با شدت بیش‌تر (دُزهای بالاتر در مدت‌زمان کوتاه‌تر) قبل از ایجاد عوارض جانبی نسبت به بزرگسالان است. زیان برخی عوارض جانبی ناخواسته‌ای مربوط به درمان، برای کودکان بیش‌تر از بزرگسالان است، زیرا بدن کودکان در حال رشد و نمو است و بنابراین احتمالاً سرطان و روند درمان آن بر اندام‌های در حال رشد بیش‌تر تأثی